«سواد سلامت مادران، جوانی جمعیت و بنیان‌گذاری نسلی توانمند»

در سومین روز از هفته سلامت سال ۱۴۰۴، با تمرکز بر نقش کلیدی مادران در سلامت جمعیت و آینده کشور، شعار «سواد سلامت مادران، جوانی جمعیت و بنیان‌گذاری نسلی توانمند» انتخاب شده است. این پیام بر آن است تا ضرورت ارتقاء دانش و مهارت‌های سلامت‌محور مادران را به عنوان یکی از مؤثرترین سرمایه‌گذاری‌های اجتماعی و بهداشتی، مورد توجه قرار دهد. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، بازتابی است از شواهد علمی روز و تحلیل‌هایی کاربردی در این زمینه.

 از آگاهی تا آینده: چرا سواد سلامت مادران مهم است؟

در جهانی که سلامت، زیربنای توسعه پایدار تلقی می‌شود، سواد سلامت مادران نقشی حیاتی در تضمین سلامت فردی، خانوادگی و جمعیتی ایفا می‌کند. این نوع سواد به توانایی درک، تفسیر و به‌کارگیری اطلاعات سلامت برای اتخاذ تصمیم‌های مؤثر و آگاهانه در زندگی روزمره بازمی‌گردد. مادرانی که از این توانمندی برخوردارند، نه‌تنها خود، دوران بارداری سالم‌تری را تجربه می‌کنند، بلکه زمینه‌ساز پرورش نسلی سالم، توانمند و آینده‌ساز نیز خواهند بود. به بیان دیگر، سواد سلامت، پلی است میان آگاهی مادر و توانمندی نسل آینده.

 یافته‌های علمی تازه درباره سواد سلامت مادران

پژوهش‌های جهانی در سال‌های اخیر، به‌ویژه در سال ۲۰۲۴، آشکار کرده‌اند که سطح پایین سواد سلامت در زنان باردار با پیامدهای نامطلوبی همچون زایمان زودرس، مرده‌زایی، وزن کم نوزاد و حتی افزایش نرخ مرگ‌ومیر مادران همراه است. این پیامدها اغلب به دلیل درک ناکافی از مراقبت‌های لازم، تغذیه درست، هشدارهای بالینی و ناتوانی در استفاده مؤثر از خدمات سلامت به‌وقوع می‌پیوندند. در مقابل، مادرانی که به منابع معتبر اطلاعات سلامت دسترسی دارند و توان تشخیص درست از نادرست را کسب کرده‌اند، رفتارهای سالم‌تری اتخاذ کرده، با اطمینان بیشتری مراقبت‌های دوران بارداری را پیگیری می‌کنند و مشارکت مؤثرتری در تصمیم‌گیری‌های درمانی دارند.

اهمیت سواد سلامت دیجیتال نیز در این میان به‌طور فزاینده‌ای پررنگ شده است؛ چرا که توانمندی در استفاده از اپلیکیشن‌ها و سامانه‌های سلامت‌محور می‌تواند نقش مؤثری در کاهش اضطراب، ارتقاء سلامت روان و بهبود پیامدهای بارداری ایفا کند.

 مادران، کنشگران نسل فردا: نقش زنان در ارتقاء سلامت جمعیت

امروزه، مادر بودن تنها یک وضعیت زیستی نیست؛ بلکه نقشی اجتماعی، تربیتی و به‌شدت اثرگذار بر سلامت نسل آینده است. زنان باید بتوانند نه‌تنها برای خود، بلکه برای سلامت فرزندان و جامعه‌شان تصمیم‌های درستی بگیرند. این مهم از مسیر ارتقاء سواد سلامت ممکن می‌شود. دسترسی به منابع علمی و قابل‌اعتماد، آشنایی با حقوق سلامت، گفت‌وگوی آگاهانه با متخصصان، و تقویت مهارت در استفاده از اطلاعات دیجیتال، گام‌هایی کلیدی در این راستاست. همچنین زنان می‌توانند از طریق انتقال دانش سلامت به دیگر اعضای خانواده، تبدیل به عاملی برای گسترش آگاهی و ایجاد تغییر در سطح اجتماعی شوند.

 وقتی سیاست، سلامت را معنا می‌بخشد: مسئولیت سیاست‌گذاران در توسعه سواد سلامت

سیاست‌گذاران و مدیران سلامت باید بسترهایی فراهم کنند که هر زن باردار بتواند به سادگی، ایمن و بدون تبعیض به اطلاعات و خدمات سلامت دسترسی یابد. طراحی نظام سلامت با رویکرد «سازمان‌های با سواد سلامت بالا» گامی اساسی در این راستاست؛ یعنی ارائه اطلاعات به زبان ساده، طراحی بصری مناسب، آموزش کارکنان سلامت در ارتباط‌گیری مؤثر و توسعه ابزارهای دیجیتال بومی‌سازی‌شده. توجه ویژه به گروه‌های فرهنگی و زبانی متنوع، از جمله زنان اقلیت، نیز ضرورت دارد. ارتقاء سواد سلامت نباید تنها یک برنامه جانبی تلقی شود، بلکه باید بخشی از راهبرد کلان سلامت مادر و کودک در کشور باشد.

 مردم، همراهان تغییر: جامعه چگونه می‌تواند در این مسیر مؤثر باشد؟

حرکت به سوی جامعه‌ای با مادرانی توانمند، نیازمند تغییر فرهنگی است. باید از نگاه درمان‌محور به سمت رویکردی پیشگیرانه و آموزشی حرکت کرد. در این مسیر، خانواده‌ها، مدارس، رسانه‌ها، مراکز مذهبی، و فعالان اجتماعی همگی نقش دارند. مردان نیز باید آموزش ببینند تا به عنوان پدران آینده، هم‌یار سلامت خانواده باشند. جامعه‌ای که سواد سلامت را درونی کند، نسلی متعهد، با انگیزه و سالم پرورش خواهد داد.

 نسل توانمند، آینده‌ای روشن: دستاوردهای سرمایه‌گذاری بر سواد سلامت مادران

سرمایه‌گذاری در ارتقاء سواد سلامت مادران، سرمایه‌گذاری بر آینده‌ای روشن است. این مسیر منجر به کاهش هزینه‌های نظام سلامت، کاهش مرگ‌ومیر نوزادان، افزایش فرزندآوری سالم و با کیفیت، کاهش اضطراب‌های بارداری، و در نهایت ارتقاء سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خانواده‌ها می‌شود. از سوی دیگر، کودکانی که در بستری آگاهانه و با مادرانی توانمند رشد می‌کنند، آمادگی بیشتری برای ایفای نقش‌های مؤثر در جامعه خواهند داشت. چنین رویکردی نه‌فقط به نفع افراد، بلکه به نفع ساختار کلان جمعیت و توسعه ملی خواهد بود.

منابع :

• Ningrum EW, et al. (2024). Improving maternal health literacy. [PMC11391996]

• Carbone ET, et al. (2024). Maternal Health Literacy and Empowerment. [DOI]

• International Journal of Gynecology & Obstetrics (2024). Impact of health literacy on pregnancy outcomes. [PubMed]

• Journal of Women’s Health (2024). eHealth Literacy and Maternal Outcomes. [DOI]

• BMC Public Health (2024). Health literacy in ethnic minority pregnant women

• PLOS ONE (2024). Digital and language barriers in maternal health