���� محیط سالم، جامعه سالم؛ وقتی مردم هم‌دل می‌شوند

هر سال در آغاز اردیبهشت، ایران نیز همراه با دیگر کشورهای جهان، هفته سلامت را گرامی می‌دارد؛ مناسبتی که از روز جهانی سلامت در ۷ آوریل الهام گرفته و فرصتی برای تمرکز بر موضوعات مهم سلامت عمومی فراهم می‌آورد.

مردم، معماران سلامت پایدار

روز دوم هفته سلامت با این پیام همراه است: «محیط سالم، جامعه سالم با مشارکت مردم». این شعار، پنجره‌ای است به سوی حقیقتی بنیادین؛ اینکه سلامت، بدون حضور و نقش‌آفرینی مردم، تنها یک آرمان دست‌نیافتنی باقی خواهد ماند.

سلامتی دیگر فقط در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی تعریف نمی‌شود؛ بلکه در خانه‌ها، محل‌های کار، مدارس و در کوچه‌پس‌کوچه‌های زندگی روزمره با رفتارهای کوچک ولی آگاهانه مردم ساخته می‌شود.

در جهانی که سلامت و محیط زیست به هم گره خورده‌اند، مردم نه صرفاً دریافت‌کنندگان خدمات، بلکه شرکای اصلی در تصمیم‌سازی، اجرا و نظارت بر برنامه‌های سلامت هستند. مشارکت مردمی، دیگر یک گزینه نیست؛ یک اصل است. جوامعی که شهروندان‌شان فعالانه در فرآیندهای سلامت نقش دارند، نه‌تنها سالم‌تر، بلکه تاب‌آورتر و آگاه‌تر نیز خواهند بود.

از رعایت ساده‌ترین نکات بهداشتی گرفته تا مشارکت در سیاست‌گذاری محلی، این مردم‌اند که با کنش‌های کوچک و بزرگ خود، آینده‌ای روشن‌تر می‌سازند.

���� نقش‌های مردم در پازل سلامت جامعه

مشارکت مردم در ارتقاء سلامت، فقط به رفتارهای فردی محدود نمی‌شود؛ بلکه ابعادی گسترده و تاثیرگذار دارد که می‌توان آن‌ها را در چند محور کلیدی شناخت:

���� سبک زندگی سالم؛ اولین قدم پیشگیری

یک زندگی سالم، از انتخاب‌های روزانه آغاز می‌شود: تغذیه متعادل با کاهش مصرف نمک، شکر و چربی، تحرک بدنی منظم حتی در حد نیم‌ساعت پیاده‌روی در روز، پرهیز از دخانیات و مصرف الکل، خواب کافی، و توانایی مدیریت استرس. این‌ها پایه‌های ساده ولی محکم یک جامعه سالم‌اند.

���� بهداشت فردی و اجتماعی؛ سدی در برابر بیماری‌ها

سلامت فقط جسم نیست؛ روح و روان هم بخشی از آن‌اند. از شست‌وشوی مرتب دست‌ها و رعایت بهداشت تنفسی، تا کاهش انگ اجتماعی نسبت به مشکلات روانی و همکاری در کنترل بیماری‌های واگیر (مثل شرکت در واکسیناسیون یا رعایت قرنطینه)، همه و همه در شکل‌گیری سپری دفاعی برای جامعه نقش دارند.

���� محیط‌زیست سالم؛ بستر پنهان سلامت

حفاظت از محیط زیست به‌طور مستقیم با سلامت ما گره خورده است. تفکیک زباله از مبدأ، کاهش مصرف پلاستیک، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، استفاده از دوچرخه و پیاده‌روی به جای خودروهای شخصی، و حتی کاشت یک درخت، جزئیاتی هستند که مجموع‌شان می‌تواند شهرها را زنده‌تر و هوای ما را پاک‌تر کند.

���� تعامل با نظام سلامت؛ همکاری هوشمندانه شهروندی

مراجعه منظم به پزشک خانواده، شرکت در برنامه‌های غربالگری و واکسیناسیون، استفاده از اپلیکیشن‌های سلامت‌محور، و به‌روزرسانی پرونده الکترونیک سلامت، شکل‌های تازه‌ای از مسئولیت‌پذیری دیجیتال در دنیای امروزند. وقتی فناوری در کنار آگاهی قرار گیرد، سلامت همگانی در دسترس‌تر می‌شود.

���� مشارکت اجتماعی؛ از خانه تا محله

گاهی یک گفتگو در خانواده، آگاهی‌بخشی به همسایه‌ها، یا شرکت داوطلبانه در برنامه‌های سلامت‌محور، تأثیری دارد فراتر از کمپین‌های تبلیغاتی بزرگ. حمایت از کسب‌وکارهای مسئولیت‌پذیر و مشارکت در شوراهای محلی، گام‌هایی برای ساختن جامعه‌ای هم‌دل‌تر و سالم‌تر است.

⚠️ چالش‌هایی بر سر راه مشارکت مردمی

البته این مسیر همیشه هموار نیست. موانعی مانند ضعف فرهنگ مشارکت جمعی، کمبود آموزش‌های ساختاریافته، فقدان بسترهای دائمی برای هم‌اندیشی، دسترسی ناکافی به اطلاعات ساده و شفاف، یا حس بی‌تأثیری در تصمیم‌گیری‌های کلان، می‌تواند انگیزه و حضور مردم را کمرنگ کند.

���� راهکارهایی برای تقویت مشارکت

برای اینکه مشارکت مردم در سلامت و محیط زیست به واقعیت تبدیل شود، لازم است نهادهای مختلف دست در دست هم بدهند و مسیر را هموار کنند. برخی از راهکارهای پیشنهادی:

• آموزش مستمر، کاربردی و در دسترس همگان
• استفاده هوشمندانه از ابزارهای دیجیتال برای ارتباط و اطلاع‌رسانی
• فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌های رسمی و اجتماعی
• حمایت از گروه‌های داوطلبی محلی و نهادهای مردمی
• ایجاد انگیزه‌های غیرمادی و نمادین برای تشویق مشارکت

مردم قلب تپنده سلامت

پس یادمان باشد؛ سلامت، پروژه‌ای از بالا به پایین نیست؛ مشارکت فعالانه مردم، آن را به یک فرآیند پویا و درونی تبدیل می‌کند. تنها در صورتی می‌توان به جامعه‌ای سالم دست یافت که مردم، نه به عنوان تماشاگر، بلکه به عنوان بازیگر اصلی در میدان سلامت و محیط زیست نقش‌آفرینی کنند. آینده‌ای پایدار، در گرو گام‌های کوچک ولی آگاهانه امروز ماست.

منابع:

• WHO.Community Engagement for Quality, People-Centered and Resilient Health Services, 2022
• OECD.Civic Engagement and Public Governance, 2021
• UNEP.Healthy Environment, Healthy People
• Journal of Environmental Health Promotion.Community-Based Approaches to Environmental Health